Tacaíochtaí Chun Pobail Fuinnimh Áitiúla a Chruthú

Leagtar béim i bPáipéar Bán ar Fhuinneamh na hÉireann (Nollaig 2015) agus sa Phlean Náisiúnta Maolaithe (Meitheamh 2017) ar ról  an phobail maidir le spriocanna fuinnimh a bhaint amach chun leibhéal an charbóin a ísliú sna todhchaí.

Tá Clár na bPobal Náisiúnta d’Fhuinneamh Inbhuanaithe (SEC), atá á reáchtáil ag Údarás Fuinnimh Inmharthana na hÉireann (SEAI), ar an bpríomhbheartas chun fás agus forbairt, chomh maith le cumas, na bpobal fuinnimh ar fud na tíre a fhorbairt i gcomhréir le cuspóirí maidir le gníomhú ar son na haeráide. Seoladh an tionscnamh seo den chéad uair i 2015 tar éis fhoilsiú an Pháipéir Bháin chun tacú le pobail scileanna agus eolas bainistíochta fuinnimh a fhorbairt. Ó mhí na Samhna 2021 ar aghaidh, tá breis agus 590 grúpa pobail ar fud na hÉireann anois mar chuid de líonra an Phobail Fuinnimh Áitiúil ag SEAI, gluaiseacht atá ag leathnú go tapa i dtreo todhchaí fuinnimh níos glaine.  Tá sprioc leagtha síos i bPlean Gníomhaíochta na hÉireann ar son na hAeráide chun an líonra seo a mhéadú go 1,500 pobal fuinnimh áitiúil faoi 2030.

Tugtar cur síos ar Phobal Fuinnimh Inbhuanaithe (SEC) mar líon daoine a thagann le chéile, chun oibriú le chéile, chun córas fuinnimh inbhuanaithe a fhorbairt ar mhaithe lena bpobal. Seo chun athrú a dhéanamh ar meoin an phobal maidir le fuinneamh agus an tslí a úsáidtear an fuinneamh. Is féidir é seo a bhaint amach trí úsáid a bhaint as fuinneamh in-athnuaite nuair is féidir sin a dhéanamh, agus ar réitigh chliste maidir le fuinneamh a úsáid chomh maith. Is féidir le SEC, agus moltar go láidir dóibh, ionadaíocht leathan úsáideoirí/geallsealbhóirí éagsúla fuinnimh ó gach cearn den phobal a chur san áireamh ina measc tithe, clubanna spóirt, ionaid phobail, eaglaisí, scoileanna agus gnólachtaí áitiúla. Agus é sin á dhéanamh, tá SEC ag glacadh leis an gcur chuige is iomlánaí agus na riachtanais áitiúla uile á gcur san áireamh ar bhealach cuimsitheach, comhoibríoch, seachas díriú ar aon réimse amháin. Cuireann sé ar a gcumas chomh maith na hacmhainní áitiúla, scileanna, eolas agus taithí a chomhroinnt ó pheirspictíochtaí éagsúla, rud as a n-eascraíonn tairbhí níos fadtéarmaí a d’fhéadfadh a bheith ag gach duine lena mbaineann.

Tá gréasán na SEC an-éagsúil. Tá beagnach 50 % den líonra ina nEagrais Forbartha Pobail agus ina ngrúpaí deonacha. Ina dhiaidh sin, is iad Coistí na mBailte Slachtmhara, eagrais phobailbhunaithe agus/nó seirbhísí, agus institiúidí oideachais na chéad grúpaí is mó a bhfuil ionadaíocht acu sa ghréasán. Tá méadú ag teacht ar líon na gclubanna spóirt, gnólachtaí tuaithe áitiúla, cumainn tithíochta agus cónaitheoirí agus comharchumainn fuinnimh atá ag teacht isteach sa ghréasán.

Bíonn an deis ag an SEC,agus iad ag glacadh le ballraíocht sa ghréasán, a bpríomh-aidhmeanna, cúiseanna agus réimsí spéise a chur in iúl, a aicmítear sna téamaí seo a leanas:

• Giniúint fuinnimh in-athnuaite agus/nó athghiniúint pobail (léirigh 66 % de ghréasán na SEC spéis sa réimse sin)
• Éifeachtúlacht fuinnimh agus/nó coigiltis airgeadais (Léirigh 76 % de líonra SEC suim sa réimse seo)
• Pobal inbhuanaithe/íseal carbóin (68 % de ghréasán na SEC a léirigh suim sa réimse seo)
• Athrú iompraíochta/oideachas fuinnimh (59 % de ghréasán na SEC le fios go bhfuil spéis sa réimse seo)
• Iompar inbhuanaithe (Léirigh 26 % de ghréasán SEC leas sa réimse seo)
• Bochtaineacht breosla (léirigh 24 % de ghréasán SEC suim sa réimse seo)

Mar chuid do ghréasán na SEC, tá rochtain agat ar thacaíochtaí ó SEAI agus ó SEC’s eile sa ghréasán, chun eolas agus taithí a roinnt agus chun comhairle a thabhairt dá chéile. Cuireann SEAI tacaíocht dhíreach ar fáil freisin don SEC agus trí phainéal meantóirí a thugann tacaíocht phraiticiúil don SEC chun iad féin agus a n-uaillmhianta mar SEC a bhunú. Tríd an bpróiseas, is féidir le SEC:

• Coigiltis airgeadais agus fuinnimh a bhaint amach
• Feabhas a chur ar chompord, ar shláinte agus ar fholláine ó fhoirgnimh atá níos tíosaí ar fhuinneamh
• Borradh a chur faoi dheiseanna fostaíochta áitiúla
• Tacú le forbairt pobail agus áitiúil
• Acmhainn agus scileanna a fhorbairt ar fud an phobail agus tacaíocht agus maoiniú a rochtain
• Rannchuidiú le spriocanna náisiúnta fuinnimh agus astaíochtaí carbóin a laghdú

Ceapadh an líonra SEC chun cur ar chumas pobal fuinneamh a bhainistiú agus a shábháil ar fud na n-earnálacha go léir. Tá cur chuige nó turas an-simplí 3-chéim ag an gclár ar a dtugtar Foghlaim-Plean-Déan.

Glacann do phobal páirt sa ghréasán SEC, áit a dtabharfar meantóir áitiúil duit chun tacaíocht phraiticiúil agus treoir a thabhairt duit chun cabhrú leat do spriocanna a leagan amach agus conas iad a bhaint amach. Is féidir leat foghlaim ó SEC eile atá sa ghréasán chéanna leat féin agus foghlaim agus comhairle a roinnt. Ina theannta sin, is féidir leat rochtain a fháil ar ábhair fhoghlama, ar oiliúint agus ar imeachtaí i roinnt réimsí éagsúla, chun feasacht a mhúscailt agus chun cabhrú le hardoiliúint a chur ar do ghrúpa SEC agus ar an bpobal máguaird.

Má chinneann do phobal ar fhorbairt a dhéanamh, beidh SEAI ábalta tacaíocht a thabhairt duit le bunlíne de Mháistirphlean Fuinnimh a fhorbairt do do phobal. Rachaidh tú i gcomhpháirtíocht le SEAI agus cuirtear tuilleadh tacaíochta ar fáil agus tú ag dul chun cinn leis an bplean seo. Tríd an mbunlíne de Mháistirphlean Fuinnimh a bhunú, is féidir le SEC deiseanna coigiltis fuinnimh agus clár gníomhaíochtaí a aithint a bhféadfadh an pobal a mheas maidir lena gcur i bhfeidhm.

Nuair a bheidh Máistirphlean Fuinnimh forbartha agat, beidh do phobal in ann tosaíocht a thabhairt do na tionscadail fuinnimh is fearr chun tús a chur leo agus is féidir leat ansin deontais nó tacaíochtaí a aithint chun na tograí sin a chur i gcrích. Reáchtálann SEAI scéim Deontas Fuinnimh Pobail a thacaíonn le tograí fuinnimh ar scála beag go meánach, a fhorbraíonn scileanna pobail chun tograí caipitil a bhainistiú agus a chumasaíonn pobal chun ceannaireacht a thógáil ar thograí ina bpobail féin. Tríd an scéim seo, is féidir le pobail eolas agus feasacht fuinnimh a mhéadú agus a choinneáil go háitiúil agus bíonn deis acu tionscadail taispeántais ar scála beag a léiriú chun aird a tharraingt ar réitigh fuinnimh nuálacha don phobal máguaird.

Tacaíocht do phobail agus do dhaoine trí na gealltanais an AE & náisiúnta

Leis an Treoir athbhreithnithe maidir le Fuinneamh In-athnuaite (REDII), mar chuid de Phacáiste Fuinnimh Ghlain an AE, tugtar an ceart anois do dhaoine agus do phobail fuinneamh inathnuaite a tháirgeadh, a stóráil, a thomhailt (féin-íditheach san áireamh) agus a dhíol. Tá sé de cheart anois ag pobail fuinnimh fuinneamh a chomhroinnt. Chun go mbeidh an méid sin éifeachtach, ní mór do Bhallstáit an AE a chinntiú go gcomhoibreoidh oibreoirí na n-eangach le pobail fuinnimh.

Deir an REDII nua gur féidir leictreachais in-athnuaite, atá á ghiniúint sa bhaile, a dhíol agus a roinnt, ach tá táillí i gceist leis seo ach níor cheart go mbeadh na táillí seo ach ar aon dul leis an gcostas leictreachas a chur isteach sa ghreille. Tá sé áitithe ag lucht tacaíochta na bpobal fuinnimh nár cheart go mbeadh costas agus táillí ar leictreachas atá féinghinte agus a úsáidtear sa bhaile. Aontaíonn an REDII leis an bprionsabal sin.

Faoi rialacha nua an Aontais, éilítear ar rialtais ó 2021 ar aghaidh go bhfaighidh féintomhaltóirí íocaíocht féaráilte nuair a dhoirteann siad leictreachas isteach sa ghreille. Caithfidh an íocaíocht sin a bheith cothrom, ar a laghad, le praghas an leictreachais ar an margadh.

Ní mór do gach Ballstát de chuid an AE na rialacha nua sin de chuid an AE a ghlacadh. Ní mór do gach stát creataí cumasúcháin a fhorbairt, lena n-áirítear tacaíocht d’fhéintomhaltas agus íocaíochtaí chun fuinneamh inathnuaite a dhoirteadh isteach sa ghreille.  Ní mór dóibh Pleananna Náisiúnta Fuinnimh agus Aeráide (Plean Náisiúnta Fuinnimh agus Aeráide 2021-2030) a fhorbairt agus a chur faoi bhráid an Choimisiúin Eorpaigh faoi dheireadh 2019, agus na rialacha/pleananna seo a ghlacadh i mbeartas agus dlí náisiúnta faoi 2021

Bhí Plean Gníomhaíochta Rialtais na hÉireann ar son na hAeráide 2019 tiomanta do scéim chomhtháite tacaíochta a chur ar bun do mhicrea-ghiniúint a mbeidh praghas ar chumhacht a dhíol leis an ngreille agus an deis a oscailt do rannpháirtíocht an phobail i nginiúint in-athnuaite chomh maith le socruithe chun leas an phobail.

Tacaíonn an Rialtas go láidir le cur ar chumas daoine breis leictreachais a dhíol atá táirgthe acu ar ais chuig an ngreille. Chun é sin a chumasú, tá na cuspóirí seo a leanas leagtha amach ag an Rialtas.

• Tá scéim phíolótach deontais do mhicrea-ghiniúint bunaithe againn do phainéil fótavoltach ghréine, ag díriú ar fhéintomhaltas, a chuireann deontas de thart ar 30 % de chostais insealbhaithe do thithe aonair ar fáil. Ag tógáil ar an scéim phíolótach, cuirfimid scéim tacaíochta leanúnach ar bun don mhicre-aghiniúint faoi 2021 ar a dhéanaí (tá an scéim seo á cur i gcrích faoi láthair tar éis comhairliúcháin phoiblí), ar a n-áirítear: Cothromas agus inrochtaineacht do chách, anailís leanúnach ar chostas na teicneolaíochta agus ar luach saothair, aghaidh a thabhairt ar bhacanna teicniúla agus srianta pleanála, beartas soiléir maidir le nasc nó ceangal leis an ngreille, agus tacú le rannpháirtíocht an phobail i micreaghiniúint. Tabharfar tacaíocht bhreise dó sin le bearta i rialacháin tógála.
• Cuirfear méadair leictreachais meicniúla in ionad i ngach teach faoi 2024 faoin gClár Méadrúcháin Cliste. Éascófar leis sin bainistíocht éilimh níos fearr agus coigilteas costais do thomhaltóirí, go háirithe nuair atá siad ailínithe go dlúth le feidhmiú céimneach uaillmhianach na gclár iarfheistithe agus acmhainne micrea-ghiniúna do thithe agus d’fhiontair bheaga
• Na rialacha maidir leis an margadh leictreachais a athrú go luath in 2020 chun gur féidir leictreachas micreaghinte a dhíol leis an ngreille.Ba cheart go n-áireofaí leis sin foráil maidir le taraif dhreasachta do mhicrea-ghiniúint a shocrú ag an bpointe praghais mórdhíola ar a laghad
• Meicníochtaí margaidh, taraifí gréasáin, ceantanna iomaíocha do fhoinsí inathnuaite fuinnimh agus an oibleagáid maidir le seirbhísí poiblí a dhearadh ar bhealach a dháileann costais go cothrom, lena n-áirítear ó thaobh iomaíochais de
• Leanúint ar aghaidh ag obair leis an pobal chun na athruithe a chur chun cinn.

Is príomhbheartas de chuid an Rialtais in Éirinn í an Scéim Tacaíochta Leictreachais In-athnuaite (RESS) a ceapadh chun gealltanais a chomhlíonadh chun greille leictreachais na hÉireann a dhícharbónú, acmhainní nádúrtha a úsáid agus fuinneamh in-athnuaite a thabhairt isteach i gcroílár phobail na hÉireann.  Is é an RESS a bheidh mar phríomhbheartais polasaí lena spreagfar seachadadh na sprice de 80 % RES-E, lena meallfar infheistíocht shuntasach idirnáisiúnta san earnáil in-athnuaite in Éirinn agus lena laghdófar na costais do thomhaltóirí.  Tá dearadh RESS chun tosaigh sa chleachtas idirnáisiúnta is fearr maidir le ceantanna iomaíocha a dhearadh, infheistíocht pobal agus deiseanna úinéireachta.

Tá RESS bunaithe ar chóras ceant, ina bhfuil gineadóirí in-athnuaite in iomaíocht lena chéile maidir le conarthaí trí thairiscint i bpraghas ar an gcumhacht is féidir leo a sholáthar. Cabhróidh an córas ceantála praghsanna níos ísle a sheachadadh le haghaidh leictreachais agus praghas ráthaithe do ghiniúint fuinnimh thar thréimhse shocraithe ama. Tograí a n-éireoidh leo trí cheantanna RESS, bronnfar conradh ar feadh tréimhse 15 bliana orthu.

Cuireadh roinnt gnéithe pobail san áireamh i gcreat RESS, chun pobail a chumhachtú agus a chumasú chun páirt a ghlacadh i nginiúint leictreachais in-athnuaite agus chun tacú leis an aistriú fuinnimh. Áirítear gnéithe an phobail ar mhaithe leis an gcuspóir sainráite an pobal a bheith rannpháirteach i bhforbairt tionscadal chun na tairbhí a roinnt agus chun tacú leis an gcuspóir náisiúnta 70 % de leictreachas in-athnuaite a mheastar a bheith dodhéanta gan tacaíocht ón tsochaí ná ón bpobal a bheith ann do na tionscadail sin.

Tá 3 phríomh gné i RESS a bhaineann go sonrach le pobail:

1. Catagóir an phobail ar ceant — catagóir pobail ar leith i gceantanna RESS, imfhálaithe do thograí faoi stiúir an phobail (100 % faoi úinéireacht an phobail) idir 0.5-5 MW ar scála
2. Creat Cumasaithe Pobail — raon tacaíochtaí agus acmhainní chun tacú le pobail a dtograí ginte leictreachais in-athnuaite féin a fhorbairt agus a sheachadadh
3. Cistí Sochair Pobail (CBF) — éigeantach do gach togra RESS chun CBF de €2/MWh a bhunú agus a riar do na pobail áitiúla atá i gcóngar don dtogra. Ní mór na híocaíochtaí sin a dhéanamh ar bhonn bliantúil thar shaolré na dtograí.

Chuir Caoimhe McCarthy, Údarás Fuinnimh Inmharthana na hÉireann, an t-alt seo le chéile (SEAI) as Béarla agus tá sé aistrithe go Gaeilge ag Údarás na Gaeltachta.